GORINCHEM

Gorinchem, meestal uitgesproken en soms ook geschreven als Gorcum of Gorkum, is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. Op een oppervlakte van 22,01 km² wonen 35.252 mensen (1 januari 2014, bron: CBS). Dalem behoort ook tot de gemeente Gorinchem. In het centrum van Gorinchem ligt de goed bewaarde vestingstad.

Gorinchem ligt aan de rivier de Boven Merwede met aan de overkant Sleeuwijk en Woudrichem.

Geschiedenis
Men neemt aan dat Gorinchem is ontstaan doordat vissers en boeren rond het jaar 1000 een nederzetting stichtten op wat hoger gelegen land nabij een monding van de Linge in de Merwede. Gorinchem (“Gorinks Heem”, dwz. de woonplaats van de Goringa, de mensen van Goro(= persoonsnaam)) wordt het eerst genoemd in een document uit 1224 waarin Floris IV de Gorcumers de tolvrijdom in het gehele graafschap Holland bevestigt.

Tussen 1247 en 1267 kwam Gorinchem en omgeving in het bezit van de heren Van Arkel. Aan het eind van de 13e eeuw werden rond de nederzetting wallen opgeworpen die versterkt waren met palissaden, dit in een poging zich te beschermen tegen de overheersing van de buurstaten Holland en Gelre. Halverwege de 14e eeuw werden de wallen verder versterkt met stenen muren waar 7 poorten in zaten en 23 torens waardoor een echte stadswal ontstond.Otto van Arkel verleende Gorinchem op 11 november 1382 stadsrechten. Bij een grote stadsbrand gingen in 1388 vijftienhonderd huizen, bijna de hele stad, in vlammen op.

Gorinchem werd in 1417 definitief door de graven van Holland ingelijfd. Door de aansluiting bij Holland bloeide de handel op en Gorinchem groeide uit tot de achtste stad van Holland.

Kaart van de Vestingstad Gorchum van Blaeu uit 1652. 

Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd Gorinchem uit Spaanse handen bevrijd op 26 juni 1572 toen het werd ingenomen door de Watergeuzen en Willem van Oranje. In diezelfde periode ging de hervorming Gorinchem niet zonder slag of stoot voorbij. In 1566 werd de eerste protestantse kerkdienst gehouden. Zes jaar later, op 9 juli 1572, namen de calvinistische Watergeuzen 19 rooms-katholieke priesters en broeders gevangen en voerden hen weg naar Den Briel (Brielle) waar zij in een turfschuur buiten de stadskern werden opgehangen. Deze geestelijken werden bekend als de martelaren van Gorcum. In het Gorcums Museum hangt een schilderij ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis.

Aan het eind van de 16e eeuw waren de stadsmuren zo verzwakt dat zij werden vervangen door een nieuwe vestingwal met elf bastions. De nieuwe wal werd in 1609 afgerond en lag een stuk verder uit het centrum waardoor de stad tweemaal zo groot werd. Deze wal is nog bijna volledig intact. De vestingwal had vier stadspoorten: ten noorden de Arkelpoort, ten oosten de Dalempoort, ten zuiden de Waterpoort (waar men met de pont naar Woudrichem kan) en ten westen de Kanselpoort. Van de vier stadspoorten is alleen de Dalempoort nog over. De andere drie zijn in de 19e eeuw afgebroken om het toegenomen verkeer doorgang te verlenen. Een gedeelte van de Waterpoort bleef bewaard en is opgebouwd in de tuin van het Rijksmuseum Amsterdam. In 1673 werd Gorinchem opgenomen in de (oude) Hollandse Waterlinie.

Na een bloeiperiode in de Gouden Eeuw kwam in de 18e eeuw de teruggang. Aan het  eind van de Franse overheersing werd de stad ook nog zwaar beschadigd door beschietingen toen de terugtrekkende Franse troepen zich in de vesting verschansten en de stad zich pas overgaf na drie maanden belegering. 

In de 19e eeuw krabbelde Gorinchem weer uit het dal door de opkomst van de industrie. De ontwikkeling van de stoommachine gaf de scheepvaart en het treinverkeer een impuls. De bereikbaarheid van de stad werd verbeterd door de aanleg van kanalen en een spoorweg. De rol van de vestingwerken was begin 20e eeuw uitgespeeld.

Gorinchem is lid van de Nederlandse Vereniging van Vestingsteden.De eerste stadsuitbreidingen sinds de 17e eeuw vonden begin 20e eeuw plaats. Het aantal inwoners was door de bloei in de 19e eeuw weer toegenomen. De binnenstad raakte hierdoor zo vol dat er buiten de wallen woningen moesten worden gebouwd. De eerste nieuwe wijken waren de Lingewijk en West.

Van 1939 tot 1971 werd Gorinchem bestuurlijk geleid door de autoritaire en zeer conservatieve burgemeester ridder van Rappard. Zijn omstreden uitspraken in de jaren ’60 over alles wat links en langharig was maakte dat het stadje soms het mikpunt was van spot en hoon door de linkse media. Beatgroepen waren er niet echt welkom en een optreden van The Outsiders eindigde voortijdig door hardhandig optreden van de politie. 

Na de Tweede Wereldoorlog werd de stad uitgebreid in noordwestelijke richting. In de jaren zeventig werd de stad in oostelijke richting uitgebreid met de wijk Wijdschild en in de jaren tachtig met het stadsdeel Laag Dalem. In 1986 werd Dalem als gevolg van gemeentelijke herindeling aan Gorinchem toegevoegd.

 

Bezienswaardigheden

Grote Kerk (Sint Maartenskerk)
De Sint Maartenskerk verving oude kerk. Toren uit 15de eeuw.In 1849-51 naar ontwerp van I. Warnsinck ter plaatse van de in 1844 afgebroken gotische hallenkerk en in aansluiting op de – afzonderlijk beschermde – middeleeuwse Sint Janstoren gerealiseerd.

Van de vorige kerk resteren diverse 17de-eeuwse zerken, alsmede de overblijfselen van het vroeg-14de-eeuwse, in kalksteen uitgevoerde, grafmonument gewijd aan Jan III van Arkel en zijn vrouw Mabelia van Voorne, bestaande uit de deksteen met twee onder vroeg-gotische baldakijnen liggende beelden van een man in maliënkolder en wapenrok met groot schild, en aan zijn voeten een leeuw en van een vrouw in lang gewaad en huif, vergezeld van twee hondjes. Uit de bouwtijd dateren: de centraal aan de zuidzijde gesitueerde preekstoel met aansluitend doophek; het bankenplan met lage kuip, voorzien van afgeronde hoeken; de door pijlers ondersteunde orgelgalerij met hek van het door C.G.F. Witte (firma Bätz) in 1851-53 gebouwde orgel, waarbij de kas wordt bekroond door drie engelenfiguren; alsmede in het middenschip vijf bronzen 20-armige kroonluchters, waarbij in de middelste een kroonfragment met 1588 is verwerkt, afkomstig uit de vorige kerk; voorts de achtarmige kroonluchters in de zijbeuken.

Het orgel is in 1851-1853 gebouwd door C.G.F. Witte (firma J. Bätz & Co.) te Utrecht. Witte gebruikte een aanzienlijk deel van het pijpwerk van het orgel van de vorige kerk, in 1761 door J.H.H. Bätz vervaardigd, opnieuw.

Adres: Groenmarkt 7 4201 EE  Gorinchem

Kerkdienst iedere zondag om 09.30 uur.

 

Torenklimmen
In de zomer is het mogelijk om elke zaterdagmiddag deel te nemen aan de beklimming van de toren. Liefhebbers kunnen zich vooraf melden bij de balie van het VVV-kantoor aan de Grote Markt en een toegangskaartje kopen. De gids wacht de bezoekers op bij de toren. Er kunnen maximaal vijftien personen met de gids mee de toren op. Toegankelijk voor kinderen vanaf 8 jaar uitsluitend onder begeleiding van een volwassene. De excursie duurt ongeveer anderhalf uur. Deelname kost 2.50 euro per persoon.

www.torenklimmen.nl

 

Gorcums Museum
Het Gorcums Museum is het stedelijk museum van de stad Gorinchem. Het bezit een collectie over de geschiedenis van de stad en een verzameling moderne kunst. Ook zijn werken van diverse zeventiende-eeuwse schilders uit Gorinchem te zien. Regelmatig zijn er wisseltentoonstellingen.

Het museum is sinds 1995 gevestigd op de Grote Markt, in het voormalige stadhuis van Gorinchem.

Grote Markt 17
4201 EB  GORINCHEM
0183 – 632821
www.gorcumsmuseum.nl

Overige informatie Gorinchem
VVV Gorinchem: Grote Markt 17, 4201 EB  Gorinchem, tel. 0183-631525
www.vvvgorinchem.nl

In het vaargebied van de Gorcumse veerdienst, dat zich uitstrekt van Werkendam in het westen tot Zaltbommel in het oosten kunt u een fietstocht maken: het RondjePontje (voor de routebeschrijving – zie Wandel & Fietsroutes op deze website).

 

Winkelen in Gorinchem
Markt is op maandagmorgen van 08.30 tot 12.30 uur in het centrum.
Koopavond in het centrum van Gorinchem is op donderdagavond.
Vanuit onze haven vaart u in een half uur naar Gorinchem. Als u een ochtendje wilt winkelen kunt u gratis aanleggen aan de boodschappensteigers in de Lingehaven.
(De doorvaart hoogte van de Visbrug is 2.85m.)

Overnachten is niet toegestaan aan de boodschappensteigers.